Adaptacja dziecka w spektrum autyzmu

Jak wyjaśnić dzieciom w spektrum autyzmu trudne sytuacje i zmiany w rutynie?

Pracując jako psycholog, często spotykam rodziców, którzy pytają: „Jak przygotować moje dziecko na trudne zmiany?” Zmiana nauczyciela, przeprowadzka, wizyta u lekarza – dla dziecka w spektrum autyzmu to często nie tylko drobne zakłócenie, ale prawdziwe wyzwanie. W terapii widzę, jak wielką różnicę robi właściwe podejście, dopasowane do indywidualnych potrzeb dziecka. Dlatego chciałbym dziś podzielić się kilkoma sprawdzonymi strategiami, które stosuję w pracy z dziećmi i polecam rodzicom.

Dlaczego zmiana bywa tak trudna?

Dzieci w spektrum autyzmu opierają swoje poczucie bezpieczeństwa na przewidywalności. Gdy zmienia się rutyna lub otoczenie, ich reakcją może być niepokój, lęk, a czasem trudne zachowania. W terapii podchodzę do takich sytuacji, pamiętając, że dziecko przede wszystkim potrzebuje jasnych informacji, przewidywalności i wsparcia.

Kiedy wyjaśniać zmiany?

Rodzice często pytają: „Czy już mówić dziecku, że zmieni się nauczyciel, czy jeszcze poczekać?” Z mojej praktyki wynika, że ważne jest odpowiednie wyczucie czasu. Zbyt wczesne uprzedzenie może wywołać niepotrzebny stres, a zbyt późne – dezorientację. Ogólną zasadą jest informowanie o zmianach z wyprzedzeniem, które jest dopasowane do zdolności dziecka do przetwarzania informacji:

• Młodsze dzieci potrzebują krótszego wyprzedzenia (np. kilka dni przed wydarzeniem).

• Starsze dzieci lub te, które dobrze reagują na strukturalizację, mogą potrzebować więcej czasu.

  
  

Jak wyjaśniać?

W pracy z dziećmi stawiam na prostotę i konkretność. Oto kilka sprawdzonych zasad:

1. Używaj prostego języka:  Zamiast tłumaczyć „Dlaczego zmieniamy terapeutę? Bo ten poprzedni przeprowadził się do innego miasta…”, mówię: „Twój nowy terapeuta to pani Kasia. Spotkacie się w przyszłym tygodniu.”

2. Podkreślaj, co się NIE zmienia:  Dzieci czują się spokojniejsze, gdy wiedzą, że zmiana dotyczy tylko jednego elementu. „Twój nowy terapeuta będzie z Tobą w tym samym gabinecie.”

3. Pokazuj, co można zrobić:  Dzieciom łatwiej przetworzyć zmianę, gdy wiedzą, co mogą zrobić w nowej sytuacji. „Możesz przynieść swoją ulubioną zabawkę, żeby pokazać ją nowej pani.”

   
   

Wizualne wsparcie – historie społeczne

Historie społeczne to jedno z moich ulubionych narzędzi. Są to krótkie opowieści w formie obrazków i prostych zdań, które pokazują, jak będzie wyglądać nowa sytuacja. Na przykład, gdy dziecko zmienia szkołę, tworzę z rodzicami historię:

• Obrazek 1: Dziecko z plecakiem wchodzi do nowej szkoły.

• Obrazek 2: Uśmiechnięty nauczyciel wita dziecko w klasie.

• Obrazek 3: Dziecko siada w nowej ławce.

Pod obrazkami umieszczam krótkie zdania, np. „W nowej szkole będzie pani Kasia. Będzie uczyć, tak jak pani Ania.” Wspólne czytanie historii pozwala dziecku oswoić się z nadchodzącą zmianą.

Budowanie nowej rutyny

W mojej pracy zauważam, że dzieci w spektrum dużo lepiej adaptują się do zmian, jeśli od razu wprowadzamy nową rutynę. Oto kilka wskazówek:

• Wizualny plan dnia: Pokazuje dziecku, co będzie się działo każdego dnia. Mogą to być proste obrazki lub wydrukowany plan z podpisami.

• Ćwiczenie nowej sytuacji: Jeśli dziecko ma zmienić nauczyciela, może pomóc wcześniejsze spotkanie z nową osobą lub zobaczenie jej zdjęcia.

• Stopniowe wprowadzanie: Jeśli zmiana wymaga nowych umiejętności (np. samodzielne korzystanie z szafki w nowej szkole), warto ćwiczyć to w bezpiecznym środowisku.

• 
  

Nie obiecuj, jeśli nie możesz dotrzymać słowa

Jednym z najczęstszych błędów, które widzę, jest dawanie dziecku obietnic, których nie można dotrzymać. Jeśli rodzic mówi: „Na pewno polubisz nowego nauczyciela,” dziecko może poczuć się rozczarowane, jeśli tak się nie stanie. Zamiast tego sugeruję mówić: „Będziemy poznawać nowego nauczyciela. Możesz powiedzieć mi, co Ci się podoba.”

Humor jako sposób na rozładowanie napięcia

Dzieci w spektrum często mają wyjątkowe poczucie humoru. Wykorzystywanie go w terapii to świetny sposób na zmniejszenie stresu. Jedno z dzieci, z którymi pracuję, skomentowało niedawno przeprowadzkę: „Ale w nowym domu musi być moja półka na misia – misie też się boją zmian!” Humor rozluźnia atmosferę i sprawia, że rozmowy o trudnych sytuacjach są mniej stresujące.

Zmiana jest trudna, ale nie musi być przerażająca. Wspierając dziecko w oswajaniu nowych sytuacji, budujemy jego pewność siebie i zdolność adaptacji. Każde dziecko w spektrum jest inne, dlatego ważne jest, by dopasować nasze podejście do jego indywidualnych potrzeb.

A Wy – jakie strategie stosujecie, by pomóc swoim dzieciom w przechodzeniu przez zmiany? Podzielcie się swoimi doświadczeniami!